Toen Ben Smulders partner kon worden bij Nauta Dutilh, maakte hij de verrassende keuze om als ambtenaar in Europa aan de slag te gaan. Inmiddels werkt hij 30 jaar in Brussel, onder meer als kabinetschef voor Neelie Kroes en Frans Timmermans. Vandaag de dag is hij Deputy Director General van DG Competition. De afgelopen jaren ervaart Ben toenemende druk op Europese instituties en ziet hij de strijd die Brussel moet leveren om haar principes bij alle lidstaten overeind te houden.

Rechtstaat

Een aantal lidstaten binnen de EU heeft rechtstatelijke problemen. Dit is een bedreiging voor de unie, aangezien deze gebaseerd is op de driepoot van fundamentele mensenrechten, democratie en rechtstaat. Deze basis wankelt. Geen enkele lidstaat is immuun voor simplistische antwoorden van populisten op complexe vragen. Een dynamiek die zorgt voor een proces van vervreemding van instituties waarop de democratie is gestoeld. Gekozen populistische politici keren zich tegen legitimiteit van instellingen binnen de democratie, zoals de rechterlijke macht. Dat kan funest zijn voor de rechtstaat, die van levensbelang is voor burgers en ondernemingen.

Afzonderlijke lidstaten

Er bestaat de neiging te denken dat problemen met de democratie of de rechtstaat in afzonderlijke lidstaten de EU als geheel niet raken. Vaak is deze gedachte gestoeld op misplaatst respect voor autonomie en de wens zich niet te mengen in de politiek van een ander land. De realiteit is dat het niet functioneren van de één invloed heeft op dat van de ander, bijvoorbeeld op de interne markt en in de samenwerking op het gebied van binnenlandse zaken en justitie. De noodzaak om de eerdergenoemde driepoot te respecteren wordt sterker door de uitdagingen die de unie op dit moment heeft: digitale transformatie, groene transformatie, strategische autonomie, de migratiecrisis en de veiligheids- en daarmee verbonden energiecrisis.

Intern en extern

Hoewel er dreiging van buiten de EU wordt ervaren, is er ook intern veel te verbeteren. Er is weldegelijk een groeiende rechtstaatscrisis. Zo ervaren bedrijven in verschillende lidstaten grote verschillen in de onafhankelijkheid van rechters en de rechtspraak. Er dient goed nagedacht te worden over hoe de EU intern tot fundamentele verbeteringen kan komen om haar gezag en effectiviteit te vergroten en populisme tegen te gaan. Al was het maar om de unie weerbaarder te maken.

Bedrijfsleven

Het is aan individuele bedrijven om te analyseren of men schade lijdt door de achteruitgang van vertrouwen in rechtstaat. Zeker bij organisaties die grensoverschrijdend opereren. Het gevaar van populisme is bekend, denk aan de gevolgen van de Brexit. Dit onderschrijft ook Ab van der Touw, Chairman Of The Board at Platform voor Techniek Talent. Ondernemingen zijn gebaat bij een stabiele thuissituatie, zo stelt hij. Als er niet gerekend kan worden op de rule of law zoeken ondernemingen andere regio’s op. Daarnaast ziet Ab een groot verschil in de mate van vermenging tussen de private en publieke sector binnen de EU. Deze is, zeker in Nederland, voor verbetering vatbaar. Ondernemingen en de EU zijn nauw met elkaar verbonden, alleen al doordat bedrijven via belasting een groot deel van het publieke geld opleveren. Over en weer zou er meer interactie moeten zijn. Niet alleen beleefde uitwisseling van ideeën, maar een echt discours over de zaken die de EU bedreigen. Daarnaast liggen er in Europa grote kansen. Uiteraard is de interne markt van belang, maar ook is er veel innovatief en technologisch vermogen dat interessant is om te vermarkten buiten de grenzen van de EU. De diverse cultuur maakt Europa extra de moeite waard. De EU moet niet opereren in splendid isolation, maar samen met andere continenten.

Toezichthouders

De druk die de EU ervaart is een onderwerp dat op de agenda van de toezichthouder hoort. Veel Nederlandse ondernemingen zijn sterk afhankelijk van export van buitenlandse betrekkingen. Hiermee is de vrije markt is van immens belang voor het voortbestaan. Het bedrijfsleven dient in te grijpen als bijvoorbeeld de rule of law bedreigd wordt. De toezichthouder zou als luis in de pels de vraag moeten stellen welke rol een onderneming voor zichzelf ziet in het bespoedigen van de Europese zaak. Dat is namelijk te belangrijk om alleen aan politici over te laten.