Workshops

In aanloop naar de plenaire sessie verzorgde Forum-partners HVK Stevens, DLA Piper en Legal People workshops over Europa-gerelateerde onderwerpen. Stan Stevens, hoogleraar vennootschapsbelasting aan de universiteit van Tilburg en partner bij HVK Stevens, leidde een sessie over het Europees fiscaal beleid als randvoorwaarde voor een duurzaam en welvarend Europa. Richard Sterneberg, partner en Head of Global Government Relations bij DLA Piper, deelde zijn inzichten over hoe bedrijven kunnen profiteren van EU-betrokkenheid aan de hand van de recent goedgekeurde AI Act. Jasper den Ouden en Onno Verkuyl, respectievelijk search consultant van Legal People en Hemingway, leidden de sessie over de toenemende invloed van grensoverschrijdende compliance vereisten en de impact daarvan op organisaties en commissarissen/ toezichthouders.

Plenaire sessie

Onder leiding van dagvoorzitter Maarten den Ottolander, oprichter van Hemingway Professional Governance, startte het plenaire deel van de dag.  Annabel Birnie, directeur van de Hermitage, schetste in haar welkomstwoord de lastige situatie waarin haar museum terecht kwam na de Russische aanval op Oekraïne. Had het museum, dat geen subsidie ontvangt, gedurende COVID geen gasten maar wel kunst, na het verbreken van de banden met de Hermitage in St. Petersburg was dat andersom; wel gasten, geen kunst. Dankzij te hulp schietende collega-musea heeft Hermitage Amsterdam toch een aantal prachtige tentoonstellingen kunnen organiseren en de tijd gekregen om zichzelf opnieuw uit te vinden. Hoe dat er uit gaat zien wordt kort na het Annual Forum bekend gemaakt, maar afhankelijk zijn van slechts één partner is uit den boze.

Druk uitoefenen ter bescherming

Eurocommissaris van Justitie Didier Reynders sprak over het belang van Europese waarden en de rol van Europese instellingen in het beschermen van deze waarden. In de context van de Russische aanvalsoorlog is dat belangrijker dan ooit. Alle lidstaten hebben zich gecommitteerd aan beginselen als de bescherming van de mensenrechten, vrijheid, democratie, gelijkheid en de rechtstaat. Europese instellingen zijn verantwoordelijk voor de handhaving van deze waarden en de Europese commissie aarzelt niet om inspanningen op dit gebied verder op te voeren.

Als de commissie van mening is dat de rechtstaat in een lidstaat verbetering of hervorming behoeft, geeft zij die lidstaat aanbevelingen. Veel lidstaten geven daar gevolg aan. Zo niet, dan kan de commissie bij het Europese hof een inbreukprocedure in gang zetten. En druk uitoefenen door het onthouden van financiële ondersteuning. Vorig jaar is bijvoorbeeld een bedrag van 6,3 miljard euro voor Hongarije bevroren totdat problemen met belangenconflicten en corruptie zijn opgelost. Preventie van problemen en het helpen zoeken naar oplossingen heeft vanzelfsprekend de voorkeur, maar het onthouden van financiële middelen kan soms effectiever zijn in het beschermen van Europese waarden in het algemeen en de rechtstaat in het bijzonder.

Van gedeelde markt naar gedeelde waarden

Caroline de Gruyter, Europa-correspondent en schrijver van o.m. een bestseller over Europa: Beter wordt het niet, sprak over hoe de oorlog in Oekraïne Europa verandert. Lag voorheen de nadruk op de economische markt, het accent komt nu meer te liggen op Europese waarden, wat gezien de Russische agressie niet verwonderlijk is. We waren even vergeten dat de Europese integratie destijds ook mede tot stand is gekomen vanwege de angst voor het communisme of totalitaire staten. En we zoeken ook nu weer bescherming onder het Europese dak. Je weet pas wie je bent als je weet wie je niet bent of wilt zijn.

De samenwerking gaat in stroomversnelling verder dan een puur economische.  We tuigen een energie-unie op, kopen wapens voor Oekraïne en zelfs een Europese defensietak is niet langer onbespreekbaar nu de ‘ring of friends’ rond Europa een ‘ring of fire’ lijkt geworden. Burgers, zo blijkt uit halfjaarlijkse onderzoeken, zijn in steeds grotere getale tevreden met het lidmaatschap van hun land van de EU. We zijn niet blij met de Europese Unie maar wel in de Europese Unie. Werden conflicten in het verleden gedepolitiseerd en vanuit schulden en tekorten benaderd, nu is het discours veel breder. Dezelfde onderwerpen, of het nu gaat om landbouw en visserij of energie, worden nu bekeken vanuit het veiligheidsoogpunt. Geen enkele populistische partij wil nog uit de EU. Politici kijken meer naar de potentie van Europa en naar wat de EU kan, in plaats van naar waar het ze beperkt. Zowel de lidstaten als de Europese instituties worden machtiger en tegelijkertijd wordt de Europese commissie naast wetgevende macht ook steeds meer dienstverlener. Mocht straks de druk van de oorlog wegvallen zal dat niet veranderen.

Wat vinden de commissarissen?

Na een muzikaal intermezzo, waarin aanstormend talent Roza Herwig de zaal trakteerde op prachtige zang, van een Bach-aria tot Margootje van Wim Sonneveld, kwamen vier ervaren bestuurders en commissarissen aan het woord in een panel waarin zij ieder vanuit hun eigen invalshoek reflecteerden op het thema van de dag.

Pauline van der Meer Mohr, meervoudig commissaris bij o.a. ASMi, Ahold Delhaize en NN Group en voorzitter van de Monitoring Commissie Corporate Governance Code, wees erop dat geld als machtsmiddel, wat ook door Didier Reynders werd genoemd, kan leiden tot wantrouwen en onzekerheid in een tijd waarin we grote transities moeten vormgeven. Herman Tjeenk Willink wees er al op dat de democratische rechtstaat wordt uitgehold als overheden geld steeds als ijkpunt nemen voor beleid. Dat geldt ook voor kapitaalmarkten, die zich nog te veel laten leiden door overwegingen van korte termijn rendement.

Een goed functionerende democratische rechtstaat is daarbij essentieel voor het vestigingsklimaat. Dat moet versterkt worden door een Europese en Nederlandse industriepolitiek 2.0. Nu is de EU een speelbal van de geopolitieke strijd tussen de VS en China. Alleen al de VS heeft een enorme zak geld ter beschikking voor het aantrekken van investeringen in innovatie, de Inflation Reduction Act is in feite een lokroep, een subsidiering van bedrijven. Vanzelfsprekend hebben bedrijven ook de plicht zich verantwoordelijk op te stellen en zich niet te veel te laten leiden door korte termijn belangen. In de corporate governance code is duidelijk opgenomen dat je je als bestuurder of commissaris niet in een vacuüm bevindt.

Korte termijn ongemak

Loek Sibbing, voorzitter van het ABP, sprak zijn tevredenheid uit over het feit dat de EU het belang van pensioenfondsen als tegelijkertijd sociale en financiële instellingen erkent, door er een apart Europees regime voor te hebben. En dat zelfs terwijl het hebben van grote pensioenfondsen iets heel Nederlands is. Kapitaalgedekte pensioenregelingen zouden een groter deel van de toekomst moeten uitmaken om Europese burgers fatsoenlijke pensioenen te kunnen bieden. Ze zijn beter bestand tegen veroudering dan ‘pay as you go’ pensioenen, maar ze zijn kwetsbaarder voor de financiële markten en in het bijzonder voor rente- en inflatierisico’s.

Veel beleidsambities van de Europese Commissie zijn de juiste, met name de oprichting van zowel een bankenunie als een kapitaalmarktunie. Vanuit de Nederlandse pensioensector is daaraan bijgedragen, zowel intellectueel als financieel. Het belangrijkste nu is verdere vooruitgang in de richting van de economische en monetaire unie. De Commissie moet een centrale rol spelen bij het disciplineren van de lidstaten om een financieel duurzaam beleid te voeren. In ruil daarvoor zouden de al beter beheerde lidstaten enige solidariteit moeten tonen. In de vorm van bijvoorbeeld euro-obligaties als de (groene) NextGenEU-obligaties. ABP kocht er nogal wat. Nu gaat het erom de transities te bevorderen die nodig zijn om volgende generaties, ook buiten de grenzen van de EU, een leefbare toekomst te garanderen. Europese regels, zoals een Corporate Sustainability Due Diligence Directive, zijn de beste manier om ervoor te zorgen dat Europese bedrijven geen onfatsoenlijke zaken doen. Die regels moeten proportioneel zijn en het subsidiariteitsbeginsel eerbiedigen. Daarover kunnen we zeker debatteren. Maar het uitgangspunt dat gemeenschappelijke regels ons helpen, staat buiten kijf. Ongemak op korte termijn moet het lange termijn goed niet in de weg staan.

Leading by example

Conny Dorrestijn, sprak als ervaren adviseur en ‘fintech commissaris’ over het belang van Europa voor innovatie. Op de verschillende continenten wordt verschillend tegen innovatie aangekeken. In Azië mag alles als het goed is voor Azië, in Afrika, het Midden-Oosten en Latijns-Amerika staat innovatie in het teken van toegang, in de VS is het ‘winner takes all’ en alles mag tot het verboden wordt. In Europa gaat het om collaboratieve transformatie en regelgeving. Op zich is er niets tegen regelgeving, want dat creëert ook een markt. Als je voldoet aan de regels mag je meedoen. Europa geeft daarbij niet iedereen wat hij wil maar wel in grote mate wat men nodig heeft. Neem de GDPR, de data protectie regulering, waar bedrijven over klagen, maar consumenten in de toekomst de voordelen van zullen begrijpen. Of de MICA, de cryptowet, en het Unified Patent dat ook een zegen is voor innovatieve bedrijven. Dat zijn ook goede voorbeelden voor de rest van de wereld. Europa is zo leading by example.

Wat de samenleving ondertussen wel dringend nodig heeft is maatregelen tegen ‘trust burners’; witwaspraktijken en fraude. Dat kan alleen op een Europese of wereldwijde schaal worden aangepakt, door het delen van informatie, al brengt dat GDPR-issues met zich mee, en door het voorkomen en bestrijden van internationale criminaliteit door Europol. Dat instituut mag trouwens volgens Conny wel wat meer doen voor het jaarlijks budget van minimaal 700 miljard; flink hoger dan het budget voor de EU van 2022. Dat soort enorme bedragen – in het geval van de EU ook besteed aan de vrachtwagens met dossiers die tussen Brussel en Straatsburg rijden – ondermijnen het vertrouwen in Europa.

Ethical gateway

Lousewies van der Laan, executive director van Transparency International – Nederland en voorzitter van de raad van toezicht van de Consumentenbond is ook van mening dat Europa het goede voorbeeld kan en moet geven in de wereld. Europa als ethical gateway; willen we dat zijn en zijn we dat? Het antwoord is ja. Kijk naar AVG wet- en regelgeving. De Europese norm werd de wereldwijde norm. Het anticorruptiepakket van Brussel dat eraan komt kan eveneens een soort Europese norm worden die wereldwijd kan worden uitgerold.

In Europa worden besluiten genomen die wij in Nederland niet willen of kunnen nemen. De Nederlandse politiek wordt gedreven door het coalitieakkoord, waardoor er veel zaken zijn ‘dichtgetimmerd’, in het Europees parlement is dat anders, dat is niet gebonden aan coalitieakkoorden. Het is mooi om te zien dat verschillende besluiten zo ‘door de achterdeur’ van Europa binnen kunnen komen. Het is echter wel van belang ons niet te verschuilen achter ‘dat hebben ze in Brussel besloten’. Brussel zijn we ook zelf.

De wrap-up van de dag werd gedaan door Stan Stevens en Richard Sterneberg. Daarin werd nog even gewezen op het belang van het verbinden van de transitieopdracht, de geopolitieke uitdagingen de gewenste solidariteit. Waar wij als EU succesvol in zijn en door omstandigheden toe worden gedwongen, is gezamenlijk grote projecten van de grond krijgen. Om dat betaalbaar te kunnen maken moet fiscaal beleid ervoor zorgen dat iedereen zijn fair share bijdraagt.

Een lichtvoetiger afsluiting werd verzorgd door cabaretier Vincent Bijlo die op knappe wijze een geestige samenvatting gaf, waarin grappen over de presentaties en Europa in het algemeen niet ontbraken. Een mooie toonzetting voor het daaropvolgende netwerkdiner.